23 stycznia 2023 r. Prezydent RP Andrzej Duda podpisał nowelizację „Ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa” z dnia 12 marca 2022 r. Ustawa ta reguluje legalność pobytu Ukraińców zmuszonych do ucieczki przed wojną do Polski, a także kwestię udzielania im różnego rodzaju pomocy. Praktyka współdziałania organów państwowych w sprawach pomocy obywatelom Ukrainy wymagała korekty w niektórych obszarach.

Od stycznia 2023 zmiany będą dotyczyć:

1). Uproszczenia dla polskich przedsiębiorców zatrudniających Ukraińców. Jednocześnie na tych, którzy szukają schronienia przed wojną w Polsce i chcą pozostać w tym kraju przez dłuższy czas, nakładane są pewne obowiązki, dlatego normy prawa mają przede wszystkim pobudzić Ukraińców do poszukiwania zatrudnienia w Polsce, a pracodawcy chętniej dawać im taką możliwość.

Nowe przepisy specustawy określają, że po przybyciu na terytorium Polski obywatele Ukrainy będą mieli 30 dni na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL, a tym samym na oficjalne zarejestrowanie się w kraju. Ci, którzy mieszkają w Polsce już od jakiegoś czasu po rozpoczęciu wojny na pełną skalę, a nie otrzymali jeszcze numeru PESEL, również będą mieli tylko 30 dni na złożenie wniosku zamiast 90 jak dotychczas, od momentu wejścia przepisu w życie.

2). Uzyskania zezwolenia na pobyt w Polsce uzależnione będzie od zatrudnienia cudzoziemca, w szczególności Ukraińca lub Ukrainki, a od 1 kwietnia 2023 r. zezwolenie na pobyt w RP, będzie mógł uzyskać na dłuższy czas. Na dzień dzisiejszy stopa bezrobocia w Polsce wynosi pięć procent.

3). Nowelizacja specustawy przewiduje również, że od 1 marca 2023 r. obywatele Ukrainy, którzy w wyniku wojny opuścili Ukrainę i przebywają w Polsce dłużej niż 120 dni, będą zobowiązani do pokrycia 50% kosztów mieszkania w lokalu wielorodzinnym na terytorium Polski. A od 1 maja 2023 r. kwota ta wzrośnie, z wyjątkiem indywidualnych przypadków do 75 proc., jeśli dana osoba mieszka w Polsce dłużej niż 180 dni. Maksymalny miesięczny koszt zakwaterowania wyniesie 1200 zł, ale nie więcej niż 60 zł za dobę. Pobyt w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania nadal będzie bezpłatny dla Ukraińców przebywających w Polsce do 120 dni.

Istnieją jednak wyjątki, kiedy Ukraińcy będą zwolnieni z opłat za noclegi w miejscach zakwaterowania zbiorowego, w szczególności ze względu np. na niepełnosprawność, wiek (kobiety powyżej 60., mężczyźni od 65.), a także kobiety które opiekują się dziećmi i nie mają możliwości podjęcia pracy.

4). Od teraz obywatele Ukrainy będą mieli obowiązek uzyskania numeru identyfikacyjnego – PESEL, który potwierdza legalność pobytu w Polsce i otwiera dostęp do świadczeń socjalnych, bezpłatnych leków, szeregu usług i innych możliwości, z których korzystają obywatele Polski.

5). Kontrola wyjazdów obywateli Ukrainy, którzy uciekają przed wojną, w szczególności przez ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH (ZUS).

Aktualizacja specustawy przewiduje zmiany prawa, tak aby obywatele Ukrainy mogli otrzymać pomoc w ramach programów: 500+, 300+, rodzinny kapitał opiekuńczy, dofinansowanie pobytu dziecka w przedszkolu.

Zgodnie z nowelizacją nie tylko służby graniczne, ale także ZUS będzie miał dostęp do informacji o historii przekraczania granic przez uchodźców z Ukrainy, w szczególności o dacie każdego przyjazdu i wjazdu z Polski. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych RP wyjaśnia, że zrobiono to w celu zapobieżenia przypadkom nielegalnego przyjmowania takiej pomocy.

6). Zmiany dotyczące uzyskania karty pobytu. Ukraińcy, którzy przybyli do Polski po 24 lutego 2022 r., nie będą mogli otrzymać kart w trybie uproszczonym, jak przewidziano wcześniejszą ustawą.

Od 1 kwietnia 2023 r. Ukraińcy, którzy są oficjalnie zatrudnieni/będą zatrudnieni w RP i będą wykonywać pracę wymagającą wysokich kwalifikacji lub otworzą lub już otworzyli własną działalność gospodarczą, będą mogli ubiegać się o karty czasowego pobytu. Jednocześnie wystarczy, że złożą tylko wniosek i niezbędne dokumenty. Odciski palców zostaną pobrane z bazy utworzonej podczas rejestracji wniosku o numer PESEL (tylko jeśli z jakiegoś powodu nie będzie to możliwe, wówczas zostaną wezwani osobiście do złożenia odciski palców).

7). Ułatwienie przekraczania granicy obywatelom Ukrainy, którzy będą mogli nie tylko przyjechać do Polski na podstawie dokumentu elektronicznego w aplikacji mobilnej Diya pl (wraz z dokumentem podróży), ale także swobodnie podróżować przy jej pomocy w strefie Schengen. Wprowadzono również podstawę prawną do wydawania takiego dokumentu elektronicznego dla dziecka obywateli Ukrainy uciekających przed wojną, które urodziło się na terytorium Polski w okresie ochrony czasowej.

W rzeczywistości ten elektroniczny dokument był utożsamiany z kartą pobytu. Straci on ważność, jeśli Ukraińcy utracą status UKR PESEL w Polsce lub otrzymają tymczasową ochronę w innym kraju UE.

8). Od 1 września 2023 roku dyrektorzy szkół i jednostek samorządu terytorialnego w Polsce będą mieli dostęp do bazy danych dotyczących przebiegu edukacji, aby sprawdzić, czy dzieci z Ukrainy będą mogły uczęszczać do polskiej szkoły czy uczyć się zdalnie w języku ukraińskim. Pomoże w tym numer PESEL, dzięki któremu zostaną uzyskane niezbędne informacje, a następnie będą przesłane do bazy systemu oświaty. Jeśli nie będą uczęszczać do polskiej szkoły, będą musieli potwierdzić, że uczą się w formie zdalnej w ukraińskiej szkole.

Taka innowacja pozwoli na szybszą reakcję w przypadku niewywiązywania się z obowiązku szkolnego, który zagraża dobru dziecka. Zmiana dotyczy wszystkich uczniów polskiego systemu oświaty, w tym dzieci z Ukrainy, które przybyły na terytorium RP po 24 lutego 2022 r.

Ponadto polskie szkoły otrzymają dodatkowe środki na dostarczenie podręczników i materiałów edukacyjnych dla uczniów z Ukrainy. Dotyczy to państwowych i niepaństwowych szkół podstawowych oraz szkół artystycznych prowadzących kształcenie ogólne na poziomie szkoły podstawowej.

9). Do 24 sierpnia 2023 r. przedłużono legalność pobytu na podstawie polskich wiz krajowych i kart pobytu, które zostały wydane obywatelom Ukrainy i straciły ważność po 24 lutego 2022 r. Również do 23.08.2023 została przedłużona legalność pobytu Ukraińców, którzy przybyli do Polski na podstawie danych biometrycznych przed 24.02.2022 i nie ubiegali się tutaj o wydanie paszportu.

Pozostałe zmiany dotyczą wydawania zezwoleń na pracę dla pracowników określonych zawodów, w szczególności: potwierdzania kwalifikacji uzyskanych na Ukrainie do wykonywania zawodu górnika. Również pielęgniarki i położne z Ukrainy otrzymały możliwość „uzupełnienia swojego wykształcenia zawodowego” do poziomu spełniającego wymogi UE, czyli otrzymały pozwolenie na odbycie dodatkowego szkolenia, po którym będzie można podjąć pracę w Polsce bez konieczności przywiązania do określonej placówki medycznej, obowiązkowego wskazania terminu wykonywania pracy i zakresu obowiązków.

Zwracamy uwagę, że termin legalnego pobytu Ukraińców, uciekających przed wojną, w Polsce nie został zmieniony nowelizacjami specustawy, w związku z tym ostatecznym terminem pobytu jest 24 sierpnia 2023 r.

Zapraszamy do kontaktu:

dr Jakub Pokoj, radca prawny: j.pokoj@aventum-kancelaria.pl, +48 609 712 735, języki: polski, angielski

dr Iryna Vasylyk, adwokat ukraiński: i.vasylyk@aventum-kancelaria.pl, +48 882 646 992, języki: ukraiński, polski