Podstawy prawne- Prawo uchodźcze

Aktualnie sytuacja osób opuszczających Ukrainę głównie regulują następujące akty prawne: Ustawą z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa z powodu wojny została uregulowana oraz Decyzją wykonawcza Rady (UE) 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r. stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony. Osoby te są często określane mianem uchodźcy, co powoduje, że przez niektórych jest to mylnie odbierane, że takie osoby zgodnie z prawem uzyskały status uchodźcy.

Zasady pobytu Ukraińców na terytorium Polski

Na jakich zasadach uchodźcy z Ukrainy mogą przebywać na terytorium Polski? Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w sposób wyczerpujący reguluje zasady pobytu obywateli Ukrainy oraz ich małżonków, niebędących obywatelami Ukrainy, przybyłych po 24 lutego 2022 r. w związku prowadzonymi działaniami wojennymi. Wyżej wskazane osoby mogą przebywać legalnie na terytoriom Polski przez 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r., pod warunkiem, że deklarują zamiar pobytu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Powyższa zasada nie ma zastosowania do obywateli Ukrainy oraz ich małżonków, którzy legitymują się: zezwoleniem na pobyt stały, zezwoleniem na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwoleniem na pobyt czasowy, statusem uchodźcy, ochroną uzupełniającą, zgodą na pobyt tolerowany lub zgodą na pobyt ze względów humanitarnych. Dodatkowo przepisy ustawy nie będą miały zastosowania do osób, które złożyły wniosek o objęcie ochroną międzynarodową lub zadeklarowały złożenie takie wniosku, a następnie nie cofnęły tej deklaracji.

PESEL dla Ukraińców

W jaki sposób można zadeklarować zamiar pobytu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, żeby zostać objętym przepisami ustawy? Wydaje się, że wystarczające w tym przypadku jest złożenie wniosku o PESEL zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Taki PESEL zostanie oznaczony statusem UKR zgodnie z art. 8 ust. 24a lit. d Ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności. Należy zwrócić uwagę, że złożenie takiego wniosku potwierdza chęć pozostawania przez wnioskodawcę w Polsce, dlatego nie rekomenduje się składania wniosku o PESEL ze statusem UKR osobom, które planują pozostawać w Polsce jedynie przez krótki czas, a następnie wyjechać np. do innych krajów Unii Europejskiej.

Takie osoby, w razie potrzeby, mogą się starać o przyznanie numeru PESEL na zasadach ogólnych. Osoby, którym został przydzielony numer PESEL nie muszą, a wręcz nie mają możliwości się go zrzec. W tym miejscu warto wspomnieć, że w celu uzyskania świadczenia przez osoby prowadzące gospodarstwo domowe, które zapewniają, na własny koszt, zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, nie jest koniecznie uzyskanie przez osobę goszczoną numeru PESEL. Świadczenie przysługuje w związku z udzieloną pomocą wszystkim obywatelom Ukrainy i ich małżonką, którzy opuścili Ukrainę po 24 lutego 2022 r. w związku z agresją, nie tylko tym, którzy deklarują chęć pozostania w Polsce.

Ukraińcy a strefa Schengen

Obywatele Ukrainy przebywający na terytoriom Polski na podstawie: wizy Schengen wydanej przez organ polski, wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, dokumentu pobytowego, o którym mowa w art. 1 ust. 2 lit. a rozporządzenia Rady (WE) nr 1030/2002 z dnia 13 czerwca 2002 r. ustanawiającego jednolity wzór dokumentów pobytowych dla obywateli państw trzecich (Dz. Urz. UE L 157 z 15.06.2002, str. 1, z późn.zm.), wydanego przez właściwy organ innego państwa obszaru Schengen, albo innego dokumentu pobytowego wydanego przez organ tego państwa, uprawniającego do podróży po terytorium innych państw tego obszaru lub w ramach ruchu bezwizowego, których ostatni dzień legalnego pobytu przypada w okresie od dnia 24 lutego 2022 r., a pobyt ten rozpoczął się przed tym dniem, pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny przez okres 18 miesięcy. Zatem osoby, które przybyły do Polski przed 24 lutego 2022 r. na podstawie ruchu bezwizowego, mogą legalnie przebywać na terytorium Polski, a także podejmować pracę zgodnie z przepisami ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy.

Zawieszenie biegu terminów

Zawieszeniu do 31 grudnia 2022 r. ulega bieg terminów m.in. na załatwienie spraw dotyczących udzielenie pozwolenia na pobyt czasowy i stały. Zapis dotyczy zawieszenia terminu załatwienia sprawy, a zatem może wydłużyć czas wydania stosownych decyzji. Jednak należy podkreślić, że przedmiotowy zapis nie ogranicza możliwości składania takich wniosków. Zgodnie z art. 108 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach w przypadku prawidłowego złożenia wniosku o pobyt czasowy, pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się za legalny od dnia złożenia wniosku do dnia, w którym decyzja w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy stanie się ostateczna. Wydaje się zatem, że pomimo przedłużenia legalnego pobytu obywateli Ukrainy na podstawie zapisów ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, nie warto odkładać decyzji o złożenie wniosku o zezwolenie na pobyt.

Status małżonków Ukraińców

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy dotyczy głównie obywateli Ukrainy oraz w szczegółowych przypadkach ich małżonków. Osoby, które są obywatelami innych, którzy pragną przybyć na terytorium Polski, mogą to zrobić na zasadach ogólnych. Zatem mogą to zrobić na podstawie wizy lub w przypadku obowiązywania odpowiednich umów międzynarodowych w ramach ruchu bezwizowego. W szczególnych przypadkach, np. w razie braku możliwości starania się o wizę, na polskim przejściu granicznym można złożyć wniosek o zezwolenia na wjazd na zasadzie art. 32 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach, tj. na podstawie zezwolenia komendanta placówki Straży Granicznej lub złożyć wniosek o objęci ochroną międzynarodową (czyli starać się o status uchodźcy). W razie podróży samolotem należy uprzednio skontaktować się z liniami lotniczymi w celu ustalenia, czy w takiej sytuacji taka osoba zostanie wpuszczona na pokład.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy i przewiduje wiele uproszczeń, które dotyczą legalizacji pobytu, podejmowania pracy lub zakładania własnej działalności przez obywateli Ukrainy. Nie można jednak zapominać, że w wielu przypadkach, należy rozważyć zastosowanie przepisów ogólnych, które mogą być korzystniejsze dla cudzoziemców.

Zespół Kancelarii Prawnej Aventum świadczy pomoc prawną na rzecz uchodźców przebywających na terenie Rzeczypospolitej. Świadczymy pomoc prawną także w języku ukraińskim.

Zapraszamy do kontaktu z Kancelarią telefonicznie: 882 646 992 lub mailowo: biuro@aventum-kancelaria.pl

Pozostajemy do Państwa dyspozycji!
Adam Malik, radca prawny
dr Jakub Pokoj, radca prawny
dr Iryna Vasylyk, adwokat ukraiński